Zastanawialiście się kiedyś dlaczego jeden z najpopularniejszych obrazów Józefa Mehoffera jest dziwny? Kogo przedstawia i co symbolizuje, o ile można się w tej słynnej pracy dopatrzeć się mniej lub bardziej ukrytych znaczeń? Mowa oczywiście o "Dziwnym ogrodzie", obrazie, który artysta rozpoczął w 1902 roku w Siedlcu pod Krakowem, a który ukończył w roku kolejnym. Mehoffer był w tym czasie malarzem bardzo znanym i cenionym a obraz prezentowany w kraju i poza granicami cieszył się wielkim uznaniem. 

Płótno prezentuje sielankową scenę rozgrywającą się w upalny, letni dzień w przepięknym ogrodzie. Na pierwszym planie jawi się  mały złotowłosy synek Mehoffera, który nagi, trzyma w obu dłoniach zerwane w ogrodzie kwiaty, prawdopodobnie malwy. Słońce bardzo mocno oświetla jego postać, sprawiając, że to właśnie na nim skupiamy swój wzrok w pierwszej kolejności. Ten świetlny zabieg podkreśla niewinność i anielskość dziecka. Obok,  po prawej stronie chłopca, lekko z głębi wyłania się postać żony artysty Jadwigi Janakowskiej, przechadzającej się po alejce w pięknej, chabrowej sukni. Kobieta przedstawiona została przodem do widza, Za nią, w cieniu kroczy opiekunka dziecka. Cała trójka osadzona została w scenerii bogato ukwieconego ogrodu skąpanego w słońcu, w otoczeniu różnobarwnych kwiatów i dorodnej jabłoni. 

To na pozór realistyczne przedstawienie łączy w sobie pierwiastek tajemnicy, coś, co skłania nas ku stwierdzeniu, że jest to scena w gruncie rzeczy nierzeczywista, jakby oniryczna wizja artysty. Wiele analiz, które powstały na przestrzeni lat wskazuje, że obraz ten jest osobistą afirmacją życia, wyrazem arkadyjskiego wręcz szczęścia i dobrobytu. Malarz nie przedstawia nam jednak wszystkiego, świadomie odsłaniając przed widzem jedynie niewielki skrawek ogrodu. Pomimo iż wewnętrzny rytm obrazu (zaznaczony zwłaszcza przez girlandy kwiatów oraz alejkę) skłania nas ku analizowaniu coraz to głębszych stref płótna, nie jesteśmy w stanie dojrzeć dalszej części ogrodu. Artysta pragnie nam coś pokazać, ale jednocześnie wiele ukrywa, budując tym samym atmosferę dziwności, tajemnicy i niepokoju. 

Stan ten podkreśla znajdująca się w górnej partii obrazu duża ważka, która kompozycyjnie oderwana jest od reszty i potraktowana została w konturowy, witrażowy sposób. Mowa w tym przypadku o tzw. guliweryzacji, czyli zmianie proporcji występujących w dziele elementów rzeczywistości. Nienaturalnych rozmiarów owad po dziś dzień stanowi interpretacyjną zagadkę - dla niektórych jest to symbol tajemniczości i radości, co jest spójne z postrzeganiem ważki przez kulturę japońską, ciężko jednak jednoznacznie potwierdzić czy właśnie tak postrzegał ją również sam malarz. 

W swoim dzienniku z dnia 21 lutego 1897 roku Mehoffer zanotował, że przyświeca mu idea życia - rozkoszy - użycia - uciechy - światła  - słońca i ciepła (1). Zdanie to bardzo pasuje do "Dziwnego ogrodu", który, jak wskazują niektórzy badacze, jest przede wszystkim odniesieniem do zmysłowej, erotycznej strony życia malarza. Co ciekawe, miałyby o tym świadczyć zarówno świadome zabiegi kompozycyjne, jak i elementy sugerujące działanie podświadomości. W takim kontekście dzieło:

(...) nie jest obrazem  czegoś realnego, tylko odzwierciedleniem świadomych i nieświadomych marzeń o wyraźnie erotycznym charakterze, za czym przemawia ogólna "gorąca" atmosfera obrazu, a także postać nagiego chłopca oraz skupiająca uwagę, centralnie umieszczona, intrygująca przez gest i koloryt, postać żony artysty. (2)

 Bardzo ciekawe, że Mehoffer w "Ogrodzie" odział żonę w suknię o ciemno szafirowym odcieniu pisząc do niej w liście z 1902 roku, a więc w czasie gdy malował obraz: Teraz jesteś dla mnie prawie synonimem szafirowego koloru i tuląc się się choć przez taką przestrzeń  do Ciebie - w tym kolorze się nurzam. (3)

Wiele wskazuje więc na to, że "Dziwny ogród" to coś więcej niż sielska scenka rodzajowa o idyllicznym charakterze. Czy jesteśmy jednak w stanie w pełni zrozumieć to dzieło i popatrzeć na nie dokładnie tak jak malarz? Podczas analizy dzieł pytań nasuwa się przecież jeszcze więcej: dlaczego jabłoń tak bardzo obrodziła w owoce? Co sugerują znajdujące się po prawej stronie suche gałęzie? Czy gest żony zrywającej jabłko to świadome nawiązanie do raju i czasu sprzed grzechu pierworodnego? Czy ten obraz to dla malarza swoisty "ogród ziemskich rozkoszy"? Na wiele z tych pytań chyba nigdy już nie znajdziemy odpowiedzi a ogród Mehoffera chyba na zawsze pozostanie dziwny. Na szczęście. 

Bibliografia:

(1) Józef Mehoffer, "Dziennik", opr. i komentarze J. Puciata-Pawłowska, Kraków 1975, s. 338

(2) Joanna M. Sosnowska, "Dziwny Ogród", s. 350, [w]: "Architektura znaczeń. Studia ofiarowane prof. Zbigniewowi Bani w 6 rocznicę urodzin i w 45-lecie pracy dydaktycznej", Uniwersytet Warszawski, Warszawa, 2011 

(3) Tamże

A gdyby tak wynająć sobie Luwr na wyłączność i nagrać tam swój najnowszy teledysk, który w jedną dobę osiąga 10 milionów wyświetleń na YT? 

 The Carters, czyli Beyoncé i Jay-Z, wydali właśnie swoją wspólną płytę "Everything Is Love" i promujący ją utwór "Apeshit" to wizualna uczta dla oczu. Klip został nagrany w imponujących wnętrzach Luwru, prezentując tym samym najsłynniejsza arcydzieła sztuki, na czele z Mona Lisą, którą, co jest rzadkością, można podziwiać bez towarzyszącego jej na co dzień zgiełku i tłumu. 

Wiadomo, że Giocondę poznają niemal wszyscy, ale, z racji, że w teledysku pojawia się znacznie więcej naprawdę pięknych kadrów z wyjątkowymi rzeźbami i obrazami, postanowiłam je dla Was wyłapać i zidentyfikować, zakładając, że część z nich może stanowić wizualną zagadkę.

Andrea Solari, Madonna z zieloną poduszką, ok. 1507

Leonardo da Vinci, Mona Lisa, 1503

Nike z Samotraki, III lub II wiek p.n.e

Jacques-Louis David, Koronacja Napoleona, 1807

                    Jacques-Louis David, Porwanie Sabinek, 1799

Rosso Fiorentino, Pieta, ok. 1537

Theodore Gericault, Tratwa Meduzy, 1819

Wenus z Milo, ok. 130 - 100 p.n.e.

Ary Scheffer, Cienie Franceski z Rimini i Paola Malatesty ukazują się Dantemu i Wergiliuszowi, 1835 

Paolo Veronese, Uczta w domu Lewiego, 1573

Marie-Guillemine Benoist, Portret czarnej kobiety, 1800 

Skrin z teledysku "Apeshit", źródło: YouTube

Pomyślałam, że rocznica urodzin Egona Schiele to bardzo dobry pretekst do napisania o nim i jego pracach parę słów, po chwili stwierdziłam jednak, że dla Egona zawsze jest dobry czas i miejsce, i że tak na dobrą sprawę, to mogłabym rozprawiać o nim codziennie. Niewielu jest takich twórców w moim prywatnym rankingu, którzy fascynują mnie tak mocno i robią to z niegasnącą siłą już od wielu lat, bo już w liceum, kiedy odkryłam jego rozedrganą, nerwową kreskę pewne było, że ta miłość trwać będzie, kto wie, może i całe życie. 

To właśnie chyba ta nerwowość i ekspresja sprawiają, że Schiele jawi mi się jak ktoś bardzo bliski a jego rysunki stanowią zapis emocji i przeżyć, z którymi mam ochotę się utożsamiać, choć jak wiadomo, nasze losy nie miały ze sobą nic wspólnego. To, co sprawia, że prace Egona wydają mi się szalenie bliskie to nie ich temat, ale sposób w jaki zostały stworzone. Jest w nich coś tożsamego z moją naturą, coś, co sprawia, że tak niezmiennie, od wielu lat, wręcz nie mogę się im oprzeć. Co ciekawe, chociaż Egon zachwyca podejściem do ludzkiego ciała, które fascynuje go, hipnotyzuje i inspiruje, najbardziej urzekają mnie nie jego portrety, ale pejzaże, w których również wyraźnie dostrzec można jego niepowtarzalny, unikalny styl. 

Zawsze fascynowało i uspokajało mnie obserwowanie miasta z jedynej słusznej i bezpiecznej perspektywy, a więc z góry, z dachu lub wysokiego balkonu, gdzie zgiełk i tłum staje się jedynie mglistym zarysem, niegroźnym tańcem marionetek. W pracach Egona jest coś co mnie równie zachwyca - jakiś niewypowiedziany spokój i łagodność wyłania się z tych widoków na małe, urokliwe, prowincjonalne miasteczka. Rozczula mnie wielka szczerość tych widoków i konturowość, która ma w sobie coś z dziecięcych rysunków, pełnych różnorodnych brył i figur geometrycznych. 

Natura postrzegana przez malarza w sobie coś nierzeczywistego, coś co sprawia, że pomimo inspiracji realnymi widokami, mam wrażenie, że oglądam pejzaże wewnętrzne, swoistą wizualizację uczuć i nastrojów - od łagodności wiejskich pól po nerwowość powyginanych gałęzi. Niezwykle spójny styl, wrażliwość i doskonałe wyczucie barw - wszystko to sprawia, że Schiele zawsze będzie dla mnie jednym z najlepszych i najbliższych sercu twórców, do których wracam wielokrotnie, dokładnie tak, jak się wraca z tęsknoty do najlepszego przyjaciela. 

Dla wielu muzealnik to taki straszny zawód wykonywany przez znudzonych życiem osobników, którzy całe dnie spędzają na pilnowaniu ekspozycji i upominaniu zwiedzających. "Proszę nie dotykać", "stoi pani za blisko", "zdjęcia tylko bez lampy", "za pół godziny zamykamy", "podłoga jest świeżo umyta". Ględzą i wkurzają się przybierając przy tym groźne miny i w myślach zaklinając drzwi wejściowe, aby jakimś cudem zacięły się i nie wpuszczały kolejnych turystów. I chociaż czasami z bólem serca przyznać muszę, że to prawda, że Ci opiekunowie ekspozycji rzeczywiście nie pałają do ludzkości przesadną sympatią, to jednak oprócz nich są w muzeum jeszcze inni pracownicy, jesteśmy my, pracownicy merytoryczni, pochowani w biurach, zasypani stosem dokumentów, książek, umów i pomysłów na nową wystawę. 




Jeśli przeczytaliście określenie "szalony muzealnik" i skojarzyliście z "szalonym kapelusznikiem" to bardzo słusznie, ponieważ zawód ten niesie ze sobą konieczność pewnego szaleństwa, czegoś, co sprawia, że jesteśmy w stanie pracować produktywnie i mocno kochać to, co robimy. Jakoś tak się złożyło, że moje wewnętrzne potrzepanie i energia do robienia rzeczy dużo i szybko sprawiały, że stałam się bardzo kompatybilna z resztą zespołu i zasadami, które rządzą w placówce tego typu. 







Bywa, że niektórzy nadal myślą, że nosimy w pracy takie śmieszne pantofle zakładane na buty i chodzimy po długich korytarzach szurając nogami, w rzeczywistości jednak cywilizacja i nowoczesność nieśmiało zapukały do naszych muzealnych ścian sprawiając, że obcięliśmy swoje długie kołtuny, zrzuciliśmy długie fartuchy i zdarza nam się ubrać coś kolorowego, a nawet modnego (to jest chyba doskonałe miejsce na zwrócenie uwagi na moje ładne bluzy, w których do muzeum pójdę z przyjemnością, jak tylko skończy mi się urlop macierzyński). To niewiarygodne, ale doszło już do tego, że ciężko nas wypatrzyć z tłumu, bo wyglądamy zupełnie normalnie, no chyba, że właśnie zerkamy na stan naszego konta w dniu wypłaty, a to wtedy będzie wiadomo, że muzealnik to ten człowiek, który się zdecydowanie najbardziej krzywi. 

Wypłata rzeczywiście nigdy nie była mocną stroną tego zawodu, ale skoro nadal udaje nam się łączyć miłość do sztuki z jedzeniem i opłacaniem rachunku za gaz to znak, że znaleźliśmy cudowny sposób na przeżycie i możemy z wielką przyjemnością oddawać się temu, co kochamy robić najbardziej. Wbrew pozorom, nie jest to tylko parzenie kawy i pakowanie w worki kurzu ze średniowiecznych rzeźb, który później sprzedajmy, tzn, eee, teoretycznie można sprzedawać na allegro za pięć złotych sztuka. Praca w muzeum to rozmaite działania, takie jak katalogowanie zbiorów, tworzenie kolekcji, organizacja wystaw, wydarzeń kulturalnych, spotkań, konferencji naukowych i wiele innych rzeczy. To sporo zajęć, które bywają wyczerpujące i męczące, ale, choć trudno w to uwierzyć, mimo to jesteśmy miłymi i pogodnymi ludźmi, którym zdarza się nawet czasami uśmiechać.  



 Pisząc te słowa odczuwam ciężar ogromnej odpowiedzialności, zdaje sobie bowiem sprawę, że burzę mocno dotychczasowe zdanie o pracownikach muzeum i w drastyczny sposób łamię utrwalone przez lata stereotypy. Przemyślałam to jednak i stwierdziłam, że warto i że bardzo potrzeba zrobić coś, co sprawi, że ludzie chętniej zawitają w muzealnych drzwiach, a wychodząc będą o pewne doświadczenia bogatsi. Mówię Wam, fajnie jest robić coś, co sprawia innym przyjemność, co daje radość i uczy, zwłaszcza w lekki i przystępny sposób. 

Przyznaję, że wielką przyjemnością we wpisie umieściłam zdjęcia w bluzach od Cacofonia Milano. Zakochana jestem po uszy zwłaszcza w granatowym modelu, ozdobionym dłońmi samego Egona Schiele. Nie pierwszy raz już nosze ubrania tej marki i przyznaję, że z racji ich artystycznego zamiłowania do wzorów inspirowanych sztuką, czuje się wręcz zobligowania to dzielenia się tym co robią, bo robią to naprawdę dobrze!